☑️ Kwas mrówkowy (E236) – zastosowanie, wpływ na zdrowie

Kwas mrówkowy (ang. formic acid) o symbolu E236 to popularny konserwant w żywności. Ma silne działanie grzybobójcze oraz w konkretnych warunkach także bakteriobójcze. Czy jest on szkodliwy dla zdrowia, jaki ma wpływ na ludzki organizm i czy warto ograniczyć jego spożycie? Sprawdźmy, co powszechnie wiadomo o kwasie mrówkowym.

Co to jest kwas mrówkowy?

Jest to związek chemiczny pochodzenia organicznego o wzorze sumarycznym CH2O2. Stanowi on najprostszy kwas karboksylowy. Powszechnie występuje w naturze, np. we włoskach pokrzyw, żądłach owadów czy jadzie mrówek. Z wyglądu jest to ciecz bezbarwna, ale o ostrym zapachu.

E236 z uwagi na swoje właściwości stosowany jest nie tylko w przemyśle spożywczym, ale również w szeroko pojętym rolnictwie. W czystej formie jest to substancja żrąca i wywołująca korozję.

Pozyskiwanie kwasu mrówkowego

Kwas mrówkowy może być wytwarzany na skalę przemysłową za pomocą trzech różnych reakcji. Przyjrzyjmy się każdej z nich.

Metoda I: Synteza z CO i NaOH – do najstarszej metody zaliczyć trzeba syntezę tlenku węgla i wodorotlenku sodu. Do przeprowadzenia eksperymentu potrzeba wysokiej temperatury np. 180 °C oraz podwyższonego ciśnienia ok. 16 atm. W procesie tym pozyskiwany jest najpierw mrówczan sodu, z którego po odpowiednim zakwaszeniu kwasem siarkowym, uzyskuje się kwas mrówkowy.
Metoda II: Synteza z CO i MeOH – jest to najczęściej wykorzystywana forma produkcji kwasu mrówkowego. Wykorzystuje się w niej tlenek węgla oraz metanol. Reakcja również zachodzi w podwyższonej temperaturze ok. 80 °C oraz ciśnieniu ok. 40 atm. Niestety wadą tego procesu jest to, że kwas mrówkowy otrzymuje się wraz z silnymi zasadami. W związku z tym kolejnym krokiem jest hydroliza całej mieszanki za pomocą kwasów katalizowanych.
Metoda III: Utlenianie węglowodorów – jeszcze inną metodą pozyskiwania kwasu mrówkowego jest jego zbieranie w formie produktu ubocznego podczas produkcji kwasu octowego. Jak to wygląda? Okazuje się, że w rekacji utleniania węglowodorów pozyskuje się nie tylko sam kwas octowy, ale również sporą ilość kwasu mrówkowego (nawet 25% całej masy). Trzeba tylko umiejętnie rozdzielić oba te produkty i w tym celu stosuje się destylację azeotropową wraz z benzenem lub chlorowanymi węglowodorami.

Właściwości kwasu mrówkowego

Kwas mrówkowy jak sama nazwa wskazuje to związek silnie żrący. Cechuje się wysoką lotnością w temperaturze pokojowej, a w kontakcie z metalami przyspiesza powstawanie korozji. Konserwant ten hamuje aktywność enzymów – w tym katalaz.

Jego szczyt przydatności osiągany jest w kwaśnym środowisku o pH poniżej 4. Związek wykazuje silne działanie grzybobójcze. Jego wysokie stężenie oraz obecność w środowisku silnie zakwaszonym sprawia, że staje się on substancją również bakteriobójczą. Dobrze rozpuszcza się w wodzie, benzenie, toluenie, acetonie i jest mieszalny z etanolem oraz eterem dietylowym.

Wzór sumaryczny	CH₂O₂
Masa molowa	46,03 g/mol
Numer CAS	64-18-6
Numer PubChem	284
Gęstość	1,220 g/cm³ (20 °C)
Temperatura topnienia	8,3 °C
Temperatura wrzenia	101 °C
Kwasowość (pK_a)	3,751
Numer CHEBI	CHEBI:30751
Numer CHEMBL	ChEMBL116736
ECHA InfoCard	100.000.527
Numer EC	200-579-1
Numer RTECS	LQ4900000
Numer UNII	0YIW783RG1
Prężność par	35 mmHg (20 °C)
Lepkość	1.57 cP w temp. 268 °C

Kwas mrówkowy w medycynie

Kwas mrówkowy oprócz swoich właściwości grzybo- i bakteriobójczych, wykazuje również działanie przeciwbólowe i antyseptyczne. Ponadto poprzez oddziaływanie na zakończenia nerwów czuciowych, związek ten przyspiesza proces krążenia krwi.

Ciekawostką może być fakt, że kwas mrówkowy wykorzystywany jest przy wielu popularnych schorzeniach zdrowotnych, takich jak bóle stawowe, reumatyzm czy też rwa kulszowa. Niestety z racji sowich żrących właściwości, na skutek aplikacji kwasu mrówkowego, na ciele pacjenta mogą pojawić się podrażnienia czy też obrzęki. Może także podrażniać śluzówki nosa i układ oddechowy.

Zastosowanie kwasu mrówkowego

Kwas mrówkowy wykorzystywany jest przede wszystkim do produkcji środków grzybobójczych (w tym pleśni) oraz zakwaszających (np. do zakwaszania pasz w celu ograniczenia rozwoju w nich bakterii i pierwotniaków). Najczęściej z uwagi na charakterystykę swojego działania, występuje w obecności innych kwasów. Wykorzystywany jest np. pszczelarstwie jako środek do zwalczania szkodliwych roztocz. Jego właściwości doceniane są również w garbarstwie i przy produkcji środków dezynfekujących.

Pomimo tego, że stężony kwas mrówkowy jest silnie trujący, to w bezpiecznej formie wykorzystuje się go jako konserwant w żywności. Znaleźć go można w takich produktach jak wędzone ryby, soki owocowe czy też kiszone ogórki.

Szkodliwość kwasu mrówkowego

Najlepiej ograniczyć spożycie kwasu mrówkowego i wybierać produkty, które w swoim składzie nie zawierają tego konserwantu. Dlaczego? Ponieważ E236 nie należy do związków tolerowanych przez nasz organizm.

Według ekspertów spożycie nawet 1 grama kwasu mrówkowego w przeliczeniu na 1 kg masy ciała, może grozić poważnymi konsekwencjami, takimi jak silne zatrucie, oparzenia wewnętrzne lub co gorsza martwicę tkanek lub śmierć.

Sprawdź również: