Formalinę wykorzystuje się w różnych gałęziach przemysłu chemicznego, m.in. do produkcji papieru i tworzyw sztucznych. Jest to bardzo toksyczna o specyficznym zapachu. W dzisiejszym artykule sprawdzimy, jaki jest wzór, zastosowanie oraz właściwości formaliny.
Czym jest formalina?
Formalina to nasycony w 35–40% roztwór wodny formaldehydu (aldehydu mrówkowego, metanalu), który wykorzystywany jest głównie w przemyśle chemicznym. Wzór sumaryczny formaliny to CH2O.
Aldehyd mrówkowy jest substancją powszechnie występującą w środowisku naturalnym (w organizmach zwierząt, owocach, napojach czy mięsie). Niemniej związek ten obecny jest w przyrodzie w bardzo niewielkich, wręcz śladowych ilościach, które nie mają wpływu na zdrowie i funkcjonowanie organizmu człowieka. Metanal staje się silnie toksyczny dopiero w wyższych stężeniach.
Właściwości chemiczne
Formalina to bezbarwna ciecz o drażniącym smaku i zapachu, wysoce toksyczna i bakteriobójcza. Formalinę z uwagi na wygodę stosowania, wykorzystuje się zastępczo zamiast czystego formaldehydu, który jest gazem. Formalinę można mieszać z etanolem, w którym dobrze się rozpuszcza, a dodatkowo zachowuje większą stabilność. Roztwór wodny formaldehydu wykazuje skłonność do polimeryzacji tworząc trioksan lub polioksymetylen (POM).
Czysty formaldehyd, czyli aldehyd mrówkowy jest bezbarwnym gazem o nieprzyjemnym zapachu. Wykorzystuje się go do konserwowania żywności (kod E240) oraz w formie środka odkażającego podczas produkcji wielu dóbr konsumpcyjnych, np. lakierów do paznokci, kosmetyków, mydeł czy szamponów.
Obecnie formalina sprzedawana jest w formie gotowych roztworów o pH 7,2-7,4. Należy ściśle trzymać się terminu przydatności substancji, gdyż długo pozostawiona formalina traci swoje właściwości. Zaleca się przed użyciem tego środka, sprawdzić jego kwasowość.
Zastosowanie formaliny
Formalinę wykorzystuje się w szeroko pojmowanym przemyśle chemicznym. Zastosowanie formaliny obejmuje m.i.n:
- produkcję tworzyw sztucznych, gumy i papieru;
- wypalanie brodawek i cyst;
- utrwalanie materiałów biologicznych (stężenie 3,5–4%);
- przechowywanie tkanek roślinnych (stężenie do 3%);
- przechowywanie anatomicznych preparatów zwierzęcych (stężenie do 5%);
- wykorzystanie w formie środka antyseptycznego (1–2% roztwór);
- wykorzystanie w formie środka odkażającego i przeciwpotnego;
- konserwację obrazów na bazie substancji białkowych;
- dawniej w fotografii jako środek ścinający żelatynę w emulsji fotograficznej.
Dezynfekcja formaliną
Roztwory formaldehydu w stężeniu 1,5–2% wykorzystywane są m.in. do odkażania narzędzi chirurgicznych. Z kolei mocniejsze roztwory (w stężeniu ok. 10%) mogą być stosowane do odkażania obuwia i skarpet w warunkach domowych. Najczęściej tego typu zabiegi wykonuje się podczas leczenia chorób grzybiczych stóp.
Utrwalanie materiałów biopsyjnych
Formalina buforowana w stężeniu 10% wykorzystywana jest do utrwalania materiałów biopsyjnych w histologii, a także do długoterminowego przechowywania narządów i tkanek. Formalina buforowana zapobiega gniciu, autolizie i degradacji tkanek. W skład formaliny buforowanej wchodzą również: fosforan jednosodu bezwodny, fosforan dwusodowy dwunastowodny, metanol i woda.
Dezynfekcja obiektów hodowlanych
Formalina zalicza się do uniwersalnych i powszechnych środków dezynfekcyjnych w rolnictwie. Wykorzystywana jest to dezynfekcji m.in. różnych obiektów hodowlanych (budynki inwentarskie, maszyny wylęgowe, etc.), odzieży ochronnej, futer, skór, komór wełny.
Produkcja wyrobów syntetycznych
Formalina wykorzystywana jest jako półprodukt do produkcji żywic syntetycznych, klejów do wyrobów z drewna, pianki poliuretanowej, a także różnych dodatków do betonu. Na etapie produkcji stosuje się kwas mrówkowy o różnym stężeniu. Z uwagi na wysoką stabilność w wysokich temperaturach, dzięki czemu żywice wykonane na bazie formaliny stosuje się w formie spoiw w lotnictwie i motoryzacji.
Szkodliwość formaliny
Formaldehyd zawarty w roztworze jest substancją silnie trującą i podrażniającą układ oddechowy. Organizm człowieka toleruje krótkotrwały kontakt z tą substancją, ale dłuższa ekspozycja może doprowadzić nawet do wystąpienia astmy oskrzelowej.
Formalina jest silnie toksyczna! Ścina białka strukturalne i enzymatyczne. Pozostawiona na wolnym powietrza, uwalnia toksyczny i drażniący gaz, niekorzystny dla układu oddechowego.
Czym grozi wypicie formaliny?
Bezpośrednie spożycie formaliny powoduje silne pieczenie w gardle i może prowadzić do wystąpienia krwawień oraz perforacji. Szacuje się, że dawka śmiertelna formaliny wynosi 30-60 ml (czyli dwie-trzy łyżki stołowe).
Ile kosztuje formalina?
500 ml formaliny kosztuje ok. 14–15 zł. Formalina techniczna w stężeniu 38% to koszt ok. 17 zł/litr.
Bezpieczeństwo pracy z formaliną
Formaldehyd wchodzący w skład formalny, został wpisany na listę czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) dla formaliny wynosi 0,37 mg/m3, z kolei najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh) to NDSCh: 0,74 mg/m3.
Formaldehyd został również wpisany do kategorii 1B, co oznacza, że może zwiększać ryzyko wystąpienia nowotworu oraz do kategorii 2 – czynnik mutagenny. Na postawie Rozporządzenia UE 605/2014 z dnia 5 czerwca 2014, zastosowanie formaldehydu zostało mocno ograniczone, aczkolwiek nie całkowicie wyłączone (np. formalina nadal powszechnie stosowana jest w diagnostyce patomorfologicznej – w tym do barwienia histochemicznego, immunohistochemicznego i diagnostyki molekularnej).
Sprawdź również informacje o innych substancjach:
Krzysztof Kamzol
Redaktor naczelny w serwisie Joblife.pl Pasjonat technologii produkcyjnych, nowoczesnego przemysłu i technik inżynieryjnych.
