DDT (azotox) dichlorodifenylotrichloroetan

Zarówno w dalekiej przeszłości, jak i obecnie, w rolnictwie na całym świecie wykorzystuje się różne środki owadobójcze. Do takich zaliczyć można dichlorodifenylotrichloroetan (DDT), którego właściwości owadobójcze zostały opisane w 1939 roku. Niestety substancja ta jak się okazało wyrządziła ogromne szkody w środowisku naturalnym, a w dodatku ucierpieli na tym ludzie. Co warto wiedzieć o DDT, jakie ma właściwości, zastosowanie i czy jest szkodliwy dla zdrowia – na te i inne pytania odpowiemy w dzisiejszym poradniku.

DDT (dichlorodifenylotrichloroetan) – definicja

Dichlorodifenylotrichloroetan (łac. Clofenotanum; DDT, Azotox) to organiczny związek chemiczny z grupy chlorowanych węglowodorów. Znalazł zastosowanie jako skuteczny środek owadobójczy i był powszechnie wykorzystywany w rolnictwie od początku lat 40. do początku lat 60. XX wieku. Działanie DDT polega na szybkim wnikaniu w organizm owadów poprzez układ pokarmowy lub powłoki ciała, a następnie porażenie systemu nerwowego organizmu. Badania przeprowadzane na przestrzeni wielu dekad dowiodły, że DDT wpływa niekorzystnie również na organizmy innych zwierząt – w tym małych ssaków, ptaków i niestety ludzi.

Właściwości

DDT w warunkach pokojowych przybiera postać bezbarwnych kryształków lub białego proszku. Nie ma wyczuwalnego smaku, ani zapachu. Jest wysoce hydrofobiczny (odpycha cząsteczki wody) i praktycznie nie rozpuszcza się w wodzie. Dobrze rozpuszcza się z kolei w rozpuszczalnikach organicznych, olejach i tłuszczach. Dichlorodifenylotrichloroetan nie występuje w naturze i jest pozyskiwany na skutek reakcji chloralu i chlorobenzenu w obecności kwasu siarkowego.

DDT występuje pod takimi nazwami handlowymi jak: Azotox, Ditox, Tritox, Anofex, Cesarex, Chlorophenothane, Dedelo, Dinocide, Didimac, Digmar, ENT 1506, Genitox, Guesapon, Guesarol, Gexarex, Gyron, Hildit, Ixodex, Kopsol, Neocid, OMS 16, Micro DDT 75, Pentachlorin, Rukseam, R50, Zerdane.

DDT może przybierać różne formy, takie jak:

roztwory,
koncentraty,
proszki,
granulki,
aerozol,
świeczki.

Azotox jest środkiem bardzo trwałym i długo utrzymuje się w środowisku. Okres połowicznego rozpadu wynosi:

w glebie: 2 – 15 lat;
w wodzie: 56 dni
w rzece: 28 dni

Przez ten czas DDT rozpada się na wiele innych produktów – w tym równie toksycznego i trwałego DDE (ang. dichlorodiphenyldichloroethylene) i DDD (ang. dichlorodiphenyldichloroethane). Związki te odkładają się w tkankach tłuszczowych zwierząt.

Zastosowanie

DDT był w latach 1950 – 1980 powszechnie wykorzystywanym środkiem owadobójczym w przemyśle rolniczym. Użycie tego preparatu sięgało ponad 40 tys. ton każdego roku w skali światowej. Szacuje się, że od roku 1940, wyprodukowano blisko 1,8 mln ton DDT. W USA produkcją tego środka zajmowało się mniej więcej 15 przedsiębiorstw – w tym Monsanto, Ciba, Montrose Chemical Company, Pennwalt i Velsicol Chemical Corporation. Zastosowanie DDT nie ograniczało się wyłącznie do ochrony płodów rolnych, ale również do zwalczania chorób roznoszonych przed owady – takich jak np. malaria.

Historia

DDT został pierwszy raz zsyntetyzowany w 1874 roku przez austriackiego chemika Othmara Zieldera. Z kolei właściwości owadobójcze opisał 5 lat później szwajcarski chemik Paul Hermann Müller. Dichlorodifenylotrichloroetan był powszechnie wykorzystywany w drugiej połowie II Wojny Światowej jako remedium na rozprzestrzeniającą się wśród ludności cywilnej i żołnierzy, malarię i tyfus plamisty (jako środek zwalczający wszy i pchły). W 1948 roku Paul Hermann Müller otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny i fizjologii, za sprawą odkrycia trującego wpływu DDT na antropody.

W październiku 1945 roku, DDT trafił do wolnej sprzedaży na rynku USA. Mimo, że był on promowany przez rząd i koncerny przemysłowe jako skuteczny pestycyd dla gospodarstw rolnych i domowych, od samego początku jego sprzedaż i zastosowanie wzbudzały coraz większe kontrowersje.

W 1962 roku ukazała się książka naukowa autorstwa amerykańskiej biolog Rachel Carson pt.: “Silent Spring” (tłum. Milcząca Wiosna). Publikacja ta przedstawiała szkody środowiskowe, wywołane nadużywaniem pestycydów – w tym DDT. Według autorski środki ochrony roślin, takie jak DDT, miały przyczyniać się do rozwoju chorób nowotworowych u ludzi, a także ograniczać populację ptaków.

Publikacja ta była powodem wielu protestów i szeroko zakrojonych działań organizacji pozarządowych. To poskutkowało trwałym zakazem stosowania DDT na terenie USA od 1972 roku. 2 lata wcześniej pestycyd ten został wyłączony z użytku w Norwegii i Szwecji. W Polsce zakazano stosowania DDT w 1976 roku. Z kolei w 2001 ratyfikowano konwencję sztokholmską, na mocy której 98 państw zobowiązało się do zaprzestania lub dużego ograniczenia produkcji pestycydów, które nie ulegają biodegradacji.

Jako ciekawostkę warto dodać, że to właśnie dzięki DDT udało się całkowicie wytępić malarię z terenu Europy i Ameryki Północnej, a także znacznie zredukować występowanie tej choroby w Afryce i Ameryce Południowej. Niestety jednocześnie stosowanie tego pestycydu na terenie Polski, przyczyniło się do niemal całkowitego wyginięcia populacji sokoła wędrownego.

Produkcją DDT na terenie Polski zajmowały się w 1947 roku Zakłady Chemiczne Organika Azot w Jaworznie. Z kolei w Zakładach Chemicznych Gamrat w Jaśle, produkowano jeden z preparatów zawierających DDT.

Szkodliwość i wpływ na zdrowie

Badania dowiodły, że DDT oddziałuje niekorzystnie zarówno na organizm człowieka, jak i populację zwierząt, narażonych na kontakt z tym pestycydem. Co ważne, szkodliwy jest zarówno sam DDT, jak i produkty jego rozpadu, czyli DDE i DDD. To właśnie one powodują, że skorupa jajek składanych przez ptaki, staje się bardzo cienka i łatwo ulega uszkodzeniu. To bezpośrednio prowadzi do wyniszczenia nawet całych populacji wielu gatunków ptaków.

Najważniejsze są jednak negatywne skutki zdrowotne wśród ludności, mającej kontakt z DDT. Substancja ta wykazuje słabą aktywność estrogeniczną, a tym samym może zaburzać równowagę hormonalną w organizmach – potwierdziły to badania przeprowadzane na szczurach i myszach. Oficjalnie nie odnotowane zgonu człowieka na skutek bezpośredniego oddziaływania DDT na organizm, niemniej jednak do teoretycznych objawów zatrucia DDT zaliczają się:

wzmożona pobudliwość,
zaburzenia koordynacji ruchów,
bóle głowy,
wymioty,
drgawki,
obrzęk płuc.

W wyniku dość ryzykownych badań na ludziach, polegających na przyjmowaniu niewielkiej ilości DDT (35 mg dziennie przez 2 ok. lata) oszacowano dawkę mogącą wywołać konwulsje na poziomie 10 mg/kg masy ciała. Dawka śmiertelna LD₅₀ z kolei wynosi w przybliżeniu 50 mg/kg masy ciała.

Sprawdź również zastosowanie i właściwości innych subtancji, takich jak:

źródło/zdjęcie: