Z tombaku wyrabia się m.in. biżuterię, wyroby artystyczne, a także instrumenty muzyczne. Dlaczego tombak zyskał tak ogromną popularność i czy wyroby z tombaku mają jakieś walory użytkowe? Sprawdźmy, z czego produkuje się tombak oraz jak odróżnić go od biżuterii wykonanej ze złota.
Czym jest tombak?
Tombak (inaczej mosiądz czerwony, ang. tombac) to stop miedzy z cynkiem, przy czym wagowa zawartość miedzi to co najmniej 80%. W celu uzyskania lepszego ubarwienia, dodatkowo dodaje się do stopu niewielkie ilości cyny, ołowiu lub arszeniku. Przybiera kolor żółty, bardzo zbliżony do barwy złota. Niestety produkty wykonane z tombaku cechują się niską wartością.
Słowo „tombak” pochodzi wywodzi się z malajskiego i indonezyjskiego słowa „tĕmbaga” – oznaczającego miedź. Wyraz ten trafił do języka holenderskiego za sprawą kolonistów zamieszkujących tereny Indonezji.
Rodzaje tombaku
- CuZn15 (standard ISO: CuZn15) – ma żółte zabarwienie i świetnie nadaje się do formowania na zimno, wykuwania i odciskania;
- CuZn12 (brak standaryzacji) – ma podobne właściwości do CuZn15, ale posiada nieco inne zabarwienie;
- CuZn10 (ISO: CuZn10) – posiada zbliżoną charakterystykę co typ CuZn15 oraz CuZn12, ale wyróżnia się bardziej czerwonym zabarwieniem;
- biały tombak – typ CuZn10 z zawartością cynku na poziomie 10% i z domieszką arszeniku;
- emaliowany tombak –stop 95% miedzi i 5% cynku, dobrze sprawdza się podczas emaliowania (stąd jego nazwa);
Różne rodzaje tombaku opisał również szkocki fizyk Andrew Ure. Według jego notatek w 1856 roku, dało się wyróżnić następujące odmiany tombaku:
- Tombak błyszczący (ang. gilting tombac):
- 82% miedzi, 18% cynku, 1,5% ołowiu, 3% cyny;
- 82% miedzi, 18% cynku, 3% ołowiu, 1% cyny;
- 82% miedzi, 18% cynku, ołów, 0,2% cyny;
- Tombak francuski (ang. french tombac) – wykorzystywany przy produkcji rękojeści (w tym ich zwieńczeń) do mieczy. Skład: 80% miedzi, 17% cynku, 3% cyny;
- Żółty tombak paryski (ang. yellow tombac of Paris) – 85% miedzi, 15% cynku, śladowe ilości cyny;
- Tombak z Hanoweru (ang. Hanover tombac) – 85,3% miedzi, 14,7% cynku;
- Chrysochalk – 86% miedzi, 14% cynku;
- Czerwony tombak paryski (ang. Red tombac of Paris) – 90% miedzi, 7,9% cynku, 1,5% ołowiu;
- Czerwony tombak wiedeński (ang. Red tombac of Vienna) –97,8% miedzi, 2,2% cynku.
Zastosowanie tombaku
Z racji tego, że tombak daje się łatwo formować ręcznie, znalazł on dosyć szerokie zastosowanie w szeroko pojmowanym przemyśle. Zastosowanie tombaku to m.in.:
- produkcja medali i statuetek o mniejszym znaczeniu;
- niegdyś wyrabianie kirysów i hełmów na potrzeby armii imperialnych Niemiec;
- dodatki i guziki wypełniające mundury wojsk niemieckich i pruskich (w późniejszym okresie sprzedawano je Białym – siłom zbrojnym Rosji w latach 1917–1923);
- produkcja biżuterii i wyrobów artystycznych imitujących prawdziwe złoto;
- produkcja wężownic, instrumentów muzycznych oraz rurek manometrycznych i do platerowania.
Jak odróżnić tombak od złota?
Biżuterię wykonaną z tombaku można odróżnić od prawdziwego złota na kilka sposobów:
- sprawdzić cechy i znaki probiercze danego produktu, którymi dysponuje niemal każdy, renomowany sprzedawca wyrobów jubilerskich;
- przyłożyć do biżuterii magnes i sprawdzić, czy jest on do niego przyciągany. Oryginalna biżuteria wykonana ze złota 24-karatowego nie powinna w żaden sposób zareagować na obecność pola magnetycznego. Trzeba jednak mieć na uwadze, że błyskotki wykonane ze złota niższej próby (zawierające domieszki innych metali), mogą już zostać przyciągane;
- przyjrzeć się wszelkim przebarwieniom. Złoto jest odporne na działanie korozji i przebarwienia.
Jak wyczyścić tombak?
Czyszczenie i pielęgnacja sztucznej biżuterii nie jest taka łatwa, jak w przypadku tej wykonanej z prawdziwego złota lub srebra. Wszystko z powodu jej delikatności na zarysowania i przebarwienia. Aby wyczyścić biżuterię wykonaną z tombaku, wystarczy zwyczajnie umyć ją w ciepłej wodzie z dodatkiem mydła. Pomoże również wilgotna ściereczka nasączona roztworem z soku cytryny i soli kuchennej (pół łyżeczki soli na pół szklanki soku z cytryny). Bezwzględnie należy unikać szorowania sztucznej biżuterii przy pomocy szczotek lub proszku do prania.
Dobrym rozwiązaniem okazuje się zabezpieczenie powierzchni biżuterii przy pomocy bezbarwnego lakieru. Tworzy on niewidzialną powłokę ochronną, która nie dopuszcza do jej wnętrza wilgoci oraz powietrza, a przez to dłużej utrzymuje świeży wygląd biżuterii.
Sprawdź również
- czym jest woda królewska
- jakie zastosowanie ma woda destylowana
- czym jest próba srebra