Czynniki mutagenne w miejscu pracy to substancje, mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne, które mogą powodować mutacje genetyczne u pracowników, zwiększając ryzyko chorób nowotworowych. Pracodawca ma obowiązki związane z identyfikacją, rejestracją i monitorowaniem tych czynników zgodnie z przepisami prawnymi.
Czynniki mutagenne a obowiązki pracodawcy
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia, pracodawca musi składać pisemne informacje o czynnikach mutagenne występujących w zakładzie pracy. Podobne zobowiązania nakłada także artykuł 222 Kodeksu pracy, który wymaga rejestracji wszystkich rodzajów prac związanych z substancjami mutagennymi. Rejestr pracowników zatrudnionych przy tych pracach powinien być przechowywany przez 40 lat po ustaniu narażenia, a w razie likwidacji zakładu pracy, przekazany odpowiedniemu inspektorowi sanitarnemu.
Pracodawca musi niezwłocznie po rozpoczęciu działalności oraz corocznie do 15 stycznia przekazywać informacje do właściwego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego i Okręgowego Inspektora Pracy. Dane te powinny być przekazywane na specjalnym druku zgodnym z załącznikiem nr 2 do rozporządzenia, tj. na druku „Informacja o substancjach chemicznych, ich mieszaninach, czynnikach lub procesach technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym”.
Badania kontrolne NDS
Warto zaznaczyć, że oprócz informacji dotyczących obecności czynników mutagennych, pracodawca jest zobowiązany do przeprowadzania badań pomiarów najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS). Badania te powinny odbywać się z określoną częstotliwością, zależną od stężenia czynnika mutagennego i to:
- Co najmniej raz na trzy miesiące, jeżeli ostatni pomiar wykazał stężenie powyżej 0,5 wartości NDS.
- Co najmniej raz na sześć miesięcy, jeżeli stężenie wynosi od 0,1 do 0,5 wartości NDS.
- W każdym przypadku wprowadzenia zmiany w warunkach występowania tego czynnika.
Działania te mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa pracowników i minimalizację ryzyka związanego z narażeniem na czynniki mutagenne w miejscu pracy.
Substancje i procesy mutagenne
Zgodnie z obowiązującym Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r., substancje i procesy mutagenne obejmują różnorodne kategorie:
Substancje chemiczne
Substancje, które kwalifikują się jako rakotwórcze lub mutagenne zgodnie z kategoriami 1A lub 1B, według ustaleń rozporządzenia WE nr 1272/2008 dotyczącego klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, znanego jako CLP.
Mieszaniny
Mieszaniny, które zawierają co najmniej jeden składnik zaklasyfikowany jako substancja rakotwórcza lub mutagenna kategorii 1A lub 1B, o stężeniu wagowym (dla substancji stałych i ciekłych) lub objętościowym (w przypadku substancji gazowych) równej lub przekraczającej 0,1%.
Czynniki i procesy technologiczne
Procesy technologiczne, podczas których zachodzi uwalnianie substancji chemicznych, ich mieszanin lub czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, wymienione w załączniku nr 1 do Rozporządzenia Ministra Zdrowia.
Przykłady takich procesów obejmują:
- Produkcję auraminy.
- Procesy związane z narażeniem na działanie wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych obecnych w sadzy węglowej, smołach węglowych i pakach węglowych.
- Procesy związane z narażeniem na działanie pyłów, dymów i aerozoli powstających podczas rafinacji niklu i jego związków.
- Wytwarzanie alkoholu izopropylowego przy użyciu mocnych kwasów.
- Prace związane z narażeniem na pył drewna.
- Prace związane z narażeniem na krzemionkę krystaliczną – frakcję respirabilną powstającą podczas pracy.
- Prace związane z narażeniem skóry na działanie olejów mineralnych używanych wcześniej w silnikach spalinowych wewnętrznego spalania do smarowania i chłodzenia ruchomych części silnika.
- Prace związane z narażeniem na spaliny emitowane z silników Diesla.