Termometry rtęciowe były niegdyś bardzo powszechne i do dzisiaj można je znaleźć w wielu starszych domach. O ile dobrze sprawdzały się w formie wskaźnika temperatury, tak w przypadku rozbicia stanowiły poważne zagrożenie dla zdrowia. W dzisiejszym poradniku wyjaśnimy, dlaczego rozbity termometr rtęciowy może być wysoce niebezpieczny i jak się zachować w takiej sytuacji.
Spis treści
Czym są termometry rtęciowe?
Termometr rtęciowy (ang. Mercury-in-glass thermometer) to rodzaj termometru cieczowego, który wykorzystuje rtęć do pomiaru temperatury. Zasada działania termometru rtęciowego jest bardzo prosta. Rtęć na skutek zmian temperatury otoczenia, zmienia swoją objętość i wypełnia cienką rurkę (kapilarę), która znajduje się na tle nadrukowanej skali temperaturowej. Na samym spodzie znajduje się niewielki zbiorniczek na ciecz, a w całej objętości rurki panują warunki zbliżone do próżni.
Dlaczego rtęć jest szkodliwa?
Niestety termometry rtęciowe pomimo swojej przydatności w wielu dziedzinach życia, powodowały ogromne zagrożenie dla zdrowia i otoczenia w momencie ich rozbicia. Wszystko to za sprawą rtęci, której opary są wysoce trujące (jednocześnie jest to jedyny metal, który w normalnych warunkach tj. w temp. -39°C a 357°C występuje w formie ciekłej).
Opary rtęci łatwo wchłaniają się do organizmu poprzez układ oddechowy i nie pomaga w tym fakt, że pierwiastek ten cechuje się bardzo wysoką lotnością. Rozlany szybko paruje, osiągając w powietrzu wysokie stężenie. Rtęć po przedostaniu się do płuc, wnika do układu krwionośnego i tam łączy się z erytrocytami, gdzie dochodzi do jej utleniania. Co gorsza, rtęć może przedostawać się do mózgu i przenikać przez łożysko do płodu dziecka.
Szkodliwe działanie rtęci polega na niszczeniu błon biologicznych i wiązaniu się z białkami. Tym samym obecność rtęci w organizmie człowieka zakłóca wiele procesów biochemicznych. Do objawów zatrucia rtęcią, w zależności od przyjętej dawki, zaliczyć można:
- zapalenie płuc,
- zapalenie oskrzeli,
- niewydolność oddechową,
- krwotoczne zapalenie jelit,
- niewydolność krążenia,
- zapalenie błony śluzowej jamy ustnej.
Co ciekawe, czysta rtęć w formie metalicznej, pozostaje w dużym stopniu neutralna. Nawet przypadkowe połknięcie metalicznej rtęci nie powinno wywołać przykrych dolegliwości, gdyż jest ona absorbowana przez organizm w bardzo niewielkim stopniu. Dotyczy to również kontaktu rtęci ze skórą, przez którą wnika bardzo niewielka jej ilość. To właśnie opary rtęci, a nie jej metaliczna forma, są najbardziej toksyczne dla ludzkiego organizmu.
Rtęć kumuluje się w nerkach i poważnie je uszkadza. Maksymalna dopuszczalna zawartość rtęci w organizmie człowieka wynosi do 0,4 mg/kg masy ciała. Dawka śmiertelna z kolei oscyluje w przedziale od 0,2 do 0,4 g rtęci całkowitej. Dopuszczalne stężenie rtęci w powietrzu wynosi 0,05 mg/m3.
Jak wygląda rozlana rtęć?
W przypadku rozbicia termometru rtęciowego, ciecz nie rozleje się tak jak woda, ale przybierze formę wielu małych kropelek, co wynika z silnego przyciągania atomów tego pierwiastka (tzw. wiązanie metaliczne). Jednocześnie z uwagi na bardzo słabe oddziaływanie z powietrzem, na kroplach rtęci tworzy się silne napięcie powierzchniowe, nadając im sprężystość i trwałość (trudno rozdzielić pojedyncze krople). Co ciekawe, oddziaływania międzycząsteczkowe mają bardzo krótki zasięg, a zatem nie obserwuje się wzajemnego przyciągania nawet blisko sąsiadujących kropel rtęci.
Co zrobić, gdy rozbijemy termometr rtęciowy?
Jeśli dojdzie do stłuczenia termometru z rtęcią i rozlania cieczy, należy jak najszybciej zebrać zarówno szklane części termometru, jak i krople rtęci. Następnie trzeba te odpadki szczelnie zamknąć w szklanym naczyniu, np. słoiku i najlepiej wypełnić go zimną wodą.
Uwaga! Nie wolno zbierać potłuczonego szkła i kropel rtęci gołymi rękami! Trzeba założyć rękawiczki i całość delikatnie ściągnąć na szufelkę np. przy pomocy kawałka tektury.
Uwaga! Do zbierania resztek termometru rtęciowego lub co gorsza rozlanej rtęci, nie wolno korzystać z odkurzacza! (grozi to jeszcze szybszym rozprzestrzenieniem się trujących par rtęci wewnątrz pomieszczenia).
Ważne jest, aby starannie obejrzeć podłogę wokół miejsca stłuczenia i zebrać wszystkie drobinki rtęci (np. spod mebli). Gorsza sytuacja jest wtedy, gdy krople z rtęcią przedostaną się na dywan. Wtedy najlepiej starannie wyzbierać ciecz przy pomocy pipety, a dywan oddać do specjalistycznego czyszczenia chemicznego.
Ostatnim etapem będzie solidne przewietrzenie pomieszczenia, gdyż rtęć na pewno zdążyła już w pewnym stopniu odparować, a jak wiadomo, nawet niewielkie jej stężenie może prowadzić do przykrych dolegliwości zdrowotnych.
Gdzie wyrzucić termometr rtęciowy?
Niestety zarówno sprawnego, jak i potłuczonego termometru rtęciowego nie wolno wyrzucać do śmieci komunalnych! Sprawne i całe termometry rtęciowe można oddać do dowolnej apteki, natomiast potłuczone najlepiej dostarczyć do Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych (tzw. PSZOK-u).
Jakie ciecze stosuje się obecnie w termometrach?
Sprzedaż termometrów rtęciowych została jakiś czas temu zakazana na polskim rynku. Obecnie w termometrach cieczowych wykorzystuje się m.in. różne alkohole (np. izopropanol), galinstan (niskotopliwy stop eutektyczny galu, indu i cyny) czy inne stopy metali o temperaturze topnienia ok. −20 °C.
FAQ – odpowiedzi i pytania
Sprawdź odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące postępowania w przypadku zatrucia rtęcią z rozbitego termometru.
Czy termometry rtęciowe są niebezpieczne?
Chociaż termometry rtęciowe są sukcesywnie wycofywane z użytku (produkcja termometrów rtęciowych została zakazana w 2009 roku), to stosowanie nieuszkodzonego termometru rtęciowego nie rodzi żadnego niebezpieczeństwa. Mimo to z uwagi na pewne ryzyko (szczególnie w przypadku korzystania z tych produktów przez małe dzieci), zaleca się zaprzestanie użytkowania termometrów rtęciowych i zakup bezpiecznych w przypadku stłuczenia termometrów bezrtęciowych.
Co zrobić z rtęcią z rozbitego termometru?
Pęknięty termometr rtęciowy nie zawsze spowoduje rozlanie trującej rtęci. Jeśli jednak do tego dojdzie, nie należy używać odkurzacza (może powodować rozpylenie rtęci w powietrzu). Kulki rtęci należy delikatnie zebrać przy pomocy kartki papieru na szufelkę i przełożyć do szklanego pojemnika, np. słoika. Liczy się czas, ponieważ po rozbiciu termometru szkodliwy pierwiastek zaczyna szybko parować, a właśnie przy wdychaniu oparów rtęci może dojść do poważnego zatrucia rtęcią.
Czym zebrać rtęć?
Po rozbiciu termometru, rtęć należy zebrać przy pomocy kartki papieru lub tektury. Nie wolno używać tradycyjnych zmiotek, ponieważ drobinki rtęci mogą zostać uwięzione wewnątrz włosia. Nie wolno również zbierać rtęci przy pomocy odkurzacza. Po rozbiciu termometru rtęć paruje, a korzystanie z tego urządzenia może zintensyfikować parowanie rtęci.
Rozlana rtęć na dywanie – co robić?
W przypadku stłuczenia termometru rtęciowego dochodzi do uwolnienia kuleczek rtęci. Jeśli ta niebezpieczna substancja znajdzie się na również na dywanie lub surowych deskach podłogowych, to jej kompleksowe usunięcie może okazać się bardzo trudne. W takim przypadku zanieczyszczony dywan należy oddać do czyszczenia chemicznego ze wskazaniem na powód tego działania, a drewniane panele powinna oczyścić specjalizująca się w tym firma, m.in. przy pomocy siarki.
Gdzie wyrzucić termometr rtęciowy?
Sprawny i kompletny termometr rtęciowy można oddać w niemal każdej aptece lub do PSZOK. Jeżeli dojdzie do jego potłuczenia, to wszystkie kawałki termometru rtęciowego należy zebrać do szklanego słoika – łącznie z kuleczkami rtęci i całość zabrać do PSZOK.
Jak długo wietrzyć mieszkanie po rozbiciu termometru?
W przypadku zbicia termometru, rtęć zaczyna szybko parować i wypełniać pomieszczenie. Dlatego też po je zebraniu, zaleca się wietrzyć mieszkanie przez kilka godzin, najlepiej pozostawić otwarte drzwi lub okna na cały dzień.
Jak odróżnić termometr rtęciowy od bezrtęciowego?
Należy sugerować się informacjami umieszczonymi na oryginalnym opakowaniu producenta. W przypadku termometrów rtęciowych po ich stłuczeniu, kuleczki rtęci zaczną szybko się rozprzestrzeniać, a w dodatku podczas zbierania rtęci należy mieć założone rękawice ochronne. W przypadku termometrów bezrtęciowych, rozlana ciecz przyjmie postać zbliżoną do tradycyjnych cieczy.
Jakie są pierwsze objawy zatrucia rtęcią?
Do pierwszych objawów zatrucia rtęcią należą ogólne osłabienie organizmu, zapalenie błon śluzowych, ślinotok, bóle głowy, biegunki i suchość w ustach. Niestety opary rtęci nie posiadają zapachu i w początkowej fazie nie podrażniają śluzówek, przez co nie można w prosty sposób określić stopnia stężenie tego pierwiastka w powietrzu. Warto dodać, że najgorsze dla zdrowia jest zatrucie oparami rtęci, gdyż rtęć ciekła sama w sobie pozostaje praktycznie neutralna dla organizmu (w przypadku połknięcia przechodzi przez układ pokarmowy w niezmienionej formie – mimo to, oczywiście nie wolno spożywać rtęci!).
Jak przebiega leczenie zatrucia rtęcią?
W warunkach domowych zatrucia rtęcią są przeważnie skutkiem rozbicia termometru. Nawet niewielka ilość rtęci może powodować przykre dolegliwości. W przypadku podejrzenia zatrucia rtęcią, należy bezzwłocznie skontaktować się lekarzem, a jeśli dojdzie do przypadkowego połknięcia organicznych związków rtęci, stosuje się sól glauberską lub węgiel leczniczy, a także prowokuje wymioty.
Sprawdź również:
Krzysztof Kamzol
Redaktor naczelny w serwisie Joblife.pl Pasjonat technologii produkcyjnych, nowoczesnego przemysłu i technik inżynieryjnych.
