O deglomeracji często słyszy się w kontekście większych miast i aglomeracji. Zjawisko to w większości przypadków jest bardzo pożądane i przynosi dużo korzyści dla ludzi i środowiska. Czym w zasadzie jest deglomeracja i gdzie występuje? Omówimy to w dzisiejszym artykule.
Co to jest deglomeracja?
Deglomeracja to działanie, którego celem jest zahamowanie wzrostu zagęszczenia ludności na konkretnym obszarze, a tam samym przeciwdziałanie nadmiernemu wzrostowi wielkich miast. Zjawisko deglomeracji jest najczęściej zauważalne w krajach wysoko rozwiniętych, gdzie występuje ciągłe poszerzanie terenów inwestycyjnych pod budownictwo mieszkalne i przemysłowe.
Konieczność uruchomienia procesów deglomeracji często podyktowana jest takimi czynnikami jak:
- problemy komunikacyjne wewnątrz aglomeracji (np. niewydolne ciągi komunikacyjne);
- zbyt duże zagęszczenie ludności w konkretnych rejonach miast (niewydolny system komunalny);
- brak przestrzeni do wypoczynku i rekreacji.
Słowo deglomeracja pochodzi z łacińskiego słowa glomerare, czyli skupiać. W połączeniu z przedrostkiem „de” (tłum. „od”) można to swobodnie przetłumaczyć jako „odskupianie„.
Deglomeracja czynna i bierna
Obecnie deglomerację można podzielić na czynną i bierną. Każdy z tych procesów wyróżnia się innym sposobem działania, dzięki któremu osiąga się ten sam cel, czyli zahamowanie wzrostu zagęszczenia ludności w aglomeracji.
W przypadku deglomeracji czynnej można mówić m.in. o aktywnym przenoszeniu zakładów pracy poza granice aglomeracji miejskiej, tak aby rozproszyć przyszłe miejsca zamieszkania pracowników. Deglomeracja bierna z kolei to różnego rodzaju działania, które mają na celu ograniczenie rozrostu miejsc zatrudnienia na obszarze aglomeracji. Są to bardziej działania zapobiegawcze, jeśli porównać je do deglomeracji czynnej.
Wyróżnia się także deglomerację eksportu, której celem jest ułatwienie sprzedaży dóbr lub usług poza granice kraju.
Jak działa deglomeracja?
Deglomeracja może być realizowana na wieloetapowo i na wielu płaszczyznach ekonomicznych. Głównym celem jest rozproszenie nadmiernie skoncentrowanego przemysłu wewnątrz aglomeracji, co może odbywać się m.in. poprzez:
- przeznaczenie nowych terenów inwestycyjnych poza aglomeracją;
- dotacje na rozpoczęcie działalności poza obszarem o silnym zagęszczeniu;
- ulgi podatkowe dla przedsiębiorców;
- nisko oprocentowane kredyty dla przedsiębiorców;
Korzyści wynikające z deglomeracji są zauważalne nie tylko wewnątrz aglomeracji, ale również poza nimi. Proces ten pozwala zwiększyć aktywność zawodową w rejonach o mniejszych zaludnieniu i słabiej rozwiniętych gospodarczo. Przykładami sprawnie realizowanych procesów deglomeracyjnych są różnego rodzaju okręgi i strefy przemysłowe, rozmieszczone poza obszarami miejskimi.
Dzięki deglomeracji można stworzyć o wiele lepsze warunki bytowania mieszkańców wewnątrz dużych metropolii, jednocześnie ograniczając wydatki na modernizację sieci komunikacyjnych i systemów komunalnych, takich jak np. nowe ujęcia wody.
Proces deglomeracji powinien być przeprowadzany wyłącznie wtedy, gdy jego skutki będą możliwe do zmierzenia i pokazania. Warto wtedy uwzględnić takie aspekty jak dobre połączenia komunikacyjne z nowo powstałymi strefami ekonomicznymi, wpływ deglomeracji czynnej na środowisko naturalne i lokalną urbanistykę, a także koszty wynikające bezpośrednio z realizacji tego procesu.
Zalety deglomeracji
- zahamowanie wzrostu zagęszczenia ludności wewnątrz miast;
- stworzenie nowych miejsc wypoczynku i rekreacji;
- odciążenie ciągów komunikacyjnych i systemów komunalnych;
- aktywizacja zawodowa słabiej rozwiniętych obszarów.
Wady deglomeracji
- wysokie koszty w przypadku deglomeracji czynnej;
- problemy komunikacyjne dla dostawców produktów i usług po przeniesieniu zakładów poza tereny miejskie;
- trudności biznesowe wynikające z nowej lokalizacji (np. brak klientów);
- utrudniony i daleki dojazd pracowników z centrum aglomeracji.
Czym jest eksurbanizacja i restrukturyzacja?
Ze zjawiskiem deglomeracji są ściśle związane procesy eksurbanizacji i restrukturyzacji. Czym są owe zjawiska?
Eksurbanizacja to proces sukcesywnego rozrastania się terenów zabudowanych na rejony wcześniej niezamieszkane (głównie obszary zielone). Niestety z procesem eksurbanizacji wiąże się widoczna i często nieodwracalna degradacja naturalnych terenów, które stają się stałym miejscem bytowania ludzi. Trzeba jednak wziąć pod uwagę fakt, że eksurbanizacja jest wysoce skutecznym sposobem na zahamowanie gwałtownego wzrostu liczby ludności wewnątrz dużych aglomeracji. Eksurbanizacja jest często dostrzegana na obszarach o wysokim stopniu rozwoju ekonomicznym i technologicznym.
Restrukturyzacja to z kolei zjawisko, które dotyczy głównie zakładów przemysłowych i polega na przeniesieniu ich części na obszary o mniejszym zaludnieniu, czyli poza tereny miejskie. Dzięki temu zmniejsza się zagęszczenie ludności wewnątrz dużych aglomeracji miejskich.
Skąd wynika zbyt duże zagęszczenie ludności?
Powodem niekontrolowanego rozrostu aglomeracji miejskich jest głównie zbyt duża koncentracja przemysłu i zakładów produkcyjnych w samych centrach tych aglomeracji. Proces ten jeszcze bardzo dobrze widoczny w przypadku społeczeństwa postindustrialnego nakierowanego na zatrudnienie w sektorze usług i przetwarzaniu informacji. To przekłada się na wzmożony transport dóbr pomiędzy różnymi zakładami produkcyjnymi i handlowymi.