Pająki w wielu nas budzą strach i niepokój. Niekiedy ich obecność paraliżuje nas do tego stopnia, że jesteśmy w stanie wręcz wpaść w panikę i uciec z krzykiem. Skąd bierze się taka fobia przed pająkami, jak się jej pozbyć i przezwyciężyć swoją słabość? Czy faktycznie należy obawiać się pająków? Na wszystkie te pytania odpowiemy w dzisiejszym artykule.
Fobia przed pająkami – definicja
Strach przed pająkami to inaczej arachnofobia (z gr. „arachne” – „pająk” i „phobia” – „strach”). Fobia ta objawia się bardzo silnikiem lękiem przed pająkami lub też innymi bezkręgowcami przypominającymi pająki. Arachnofobia to jedna z najpopularniejszych fobii występujących wśród ludzi. Wszelkie nieprzyjemne odczucia wywołuje nie tylko sam widok pająka, ale również przeświadczenie jakoby zagrażał on naszemu zdrowiu lub nawet życiu. Co ciekawe, osoby cierpiące na arachnofobię wcale nie muszą widzieć pająka, aby zacząć odczuwać lęk i strach. Ponadto badania pokazały, że nawet niewielkie pająki w oczach tych osób wydają się o wiele większe niż jest to w rzeczywistości. To dodatkowo wzmaga negatywne odczucia.
Arachnofobia – znaczenie słowa
Samo słowo „arachnofobia” związane jest z grecką postacią mitologiczną – Arachne. Była ona mistrzynią haftu i tkania, a ponadto grecką księżniczką. Pewnego razu Atena (grecka bogini mądrości, piękności i sprawiedliwości) wyzwała Arachne na tkacki pojedynek. Księżniczka udowodniła, że wykonane przez nią dzieło (przedstawiające bogów w miłosnych związkach ze śmiertelnymi dziewczętami) jest równie okazałe, co haft Ateny (przedstawiający wizerunki bogów olimpijskich). Na skutek tego zdarzenia, Arachne popełniła samobójstwa, co jednak wprawiło w smutek grecką boginię, która postanowiła przywrócić do żywota Arachnę, ale już nie pod postacią człowieka, lecz mogącego tkać sieci pająka.
Przyczyny lęku przed pająkami
Wyróżnia się 3 główne przyczyny występowania arachnofobii u wybranych osób:
- Przyczyna psychoanalityczna – obejmuje nieświadome mechanizmy powstawania lęku i strachu na sam widok pająka. Bardzo często arachnofobia budzi się jako lęk spowodowany własnym postrzeganiem tych stworzeń, jako istot brudnych, kosmatych i brudnych. Tym samym rośnie w nas skrajna niechęć i wrogie nastawienie do pająków.
- Przyczyna behawiorystyczna – dotyczy osób, które zwyczajnie stopniowo nabierają lęku i strachu przed pająkami na skutek złych doświadczeń. Najczęściej powodem jest to, że utożsamiamy postać pająka z zagrożeniem. Do tego dochodzą lęki z okresu dzieciństwa, kiedy to mogło dochodzić od straszenia pająkami lub kiedy osoba jako dziecko mogła być świadkiem negatywnego odbierania obecności pająków przez swoich rodziców bądź opiekunów.
- Przyczyna ewolucjonistyczna – tutaj mamy do czynienia z adaptacyjnym strachem przed pająkami, który wynika bezpośrednio z ewolucji gatunku ludzkiego. Na przestrzeni tysięcy lat, człowiek wystrzegał się wszelkich jadowitych stawonogów, które stanowiły ryzyko ukąszenia i komplikacji zdrowotnych.
Objawy
Objawy arachnofobii mogą być bardzo zróżnicowane. Do najczęściej spotykanych zalicza się:
- intensywne pocenie się;
- płacz;
- ucieczka;
- przyspieszone tętno;
- zawroty głowy;
- omdlenie;
- dreszcze i gęsia skórka;
Ponadto osoby z arachnofobią często cierpią na realistyczne koszmary nocne, związane z bliską obecnością pająków. Do tego niekiedy dochodzi do fantazyjnych urojeń na widok stawonogów, np. osoby te wyobrażają sobie rozchodzenie pająków po całym ciele lub ukąszenie.
Leczenie
Lęk przed pająkami można w pełni wyleczyć lub w dużym stopniu ograniczyć jego objawy. Metod leczenia arachnofobii jest co najmniej kilka. Do najpopularniejszej metody radzenia sobie z lękiem przed pająkami zalicza się desensytyzacja, czyli inaczej odwrażliwianie pacjenta. Terapia ta polega na tym, że stopniowo zmniejsza się negatywne odczucia na obiekt wywołujący lęk i strach, czyli pająki. W terapii tej początkowo podchodzi się do mocno racjonalnego postrzegania pająków i stopniowego oswajania z ich obecnością. Dzięki temu osoby cierpiące na arachnofobię zaczynają postrzegać pająki jako zwierzęta pożyteczne i całkowicie niegroźne dla człowieka.
W kolejnym kroku osoby z lękiem przed pająkami mają okazję bliżej przyjrzeć się tym istotom np. w terrarium. Ostatnim etapem w leczeniu arachnofobii jest namacalne spotkanie z pająkiem, czyli m.in. jego dotknięcie czy pozwolenie na to, aby pająk mógł swobodnie poruszać się po ciele. Metoda opierająca się o desensytyzację wykazuje długotrwałą skuteczność. Tym samym widać, jak ogromną rolę w terapii leczenia arachnofobii odgrywa psychologia i psychoterapia.
Inną metodą i bardziej stanowczą jest tzw. metoda szokowa (inaczej implozywna). W skrócie osobie cierpiącej na lęk przed pająkami kładzie się na ramieniu pająka, po czym proces ten powtarza kilkukrotnie, aż do momentu ustąpienia przykrych objawów lękowych.
Bez względu na rodzaj zastosowanej terapii, warto się jej podjąć, gdyż arachnofobia może niekiedy poważnie utrudniać nam codzienne funkcjonowanie. Szczególnie wtedy, gdy na widok pająka reagujemy wręcz panicznie, a na samą myśl przechodzą nas dreszcze lub paraliżujący strach. Na szczęście omawiane tu zaburzenia (podobnie jak inne fobie) można łatwo wyleczyć, w czym pomoże specjalna terapia, która jest zalecana wszystkim osobom z arachnofobią. Dobry lekarz lub psychoterapeuta wyspecjalizowany w dziedzinie fobii przed pająkami potrafi skutecznie wyleczyć pacjenta bez nadmiernego stresu.
Czy pająki w Polsce są niebezpieczne?
Aby podejść do tematu arachnofobii nieco racjonalnie, warto dowiedzieć się, czy w ogóle pająki stanowią dla nas poważne zagrożenie. Musimy przede wszystkim odnieść się do rejonu zamieszkania i panującego klimatu w naszym kraju. W Polsce co prawda natrafimy na pająki, których ugryzienie wywoła ból, swędzenie i zaczerwienienie, jednak na pewno żaden z nich nie może poważnie zagrozić naszemu zdrowiu. Na jad pająków powinny natomiast uważać osoby uczulone, ponieważ ugryzienie może wywołać groźną reakcję alergiczną, a nawet wstrząs anafilaktyczny.
Warto pamiętać również o tym, że pająki nie polują na człowieka i nawet agresywne gatunki polujące na sporych rozmiarów owady, unikają naszej obecności. Może pojawiać się pytanie, dlaczego zatem na widok ludzi nie uciekają? Głównie dlatego, że wzrok pająków jest bardzo słaby i praktycznie odróżniają one wyłącznie jasne miejsce od ciemnego. Stąd też większość pająków przesiaduje w kątach i zakamarkach, do których nie dociera ostre światło słoneczne.
W racjonalnym leczeniu arachnofobii pomaga również fakt, że pająki mogą próbować się bronić tylko wtedy, gdy zostaną do tego sprowokowane, czyli np. gdy będziemy chcieli je chwycić. Na szczęście próba ugryzienia pająka najczęściej kończy się niepowodzeniem, ponieważ nie jest on w stanie przebić się przez twardą (jak na jego możliwości) skórę człowieka. Naturalnie bardziej egzotyczne gatunki pająków nie będą miały z tym problemu, aczkolwiek tak jak już wspomnieliśmy – również i te pająki nie zaatakują człowieka niesprowokowane.
Wracając jednak do naszych rodzimych, polskich pająków to pamiętajmy: żaden pająk domowy nie zrobi nam krzywdy! Z takim stanowiskiem wyszły nawet w swoim komunikacie na Facebooku – Lasy Państwowe. Warto dodać, że spośród całej populacji pająków na świecie, jedynie 3% z nich posiada jad niebezpieczny dla ludzi. Najczęściej jest to jad neurotoksyczny (wywołujący paraliż), hemolityczny (uszkadzający naczynia krwionośne) i cytotoksyczny (utrudniający gojenie się ran po ugryzieniu). O ile jednak w rejonach bardziej egzotycznych istnieją pająki, które dysponują jadem łączącym wszystkie te cechy, tak w Polsce takiego gatunku nie znajdziemy.
Najbardziej jadowity pająk w Polsce
Najbardziej jadowitym pająkiem zamieszkującym terytorium Polski jest sieciarz jaskiniowy. Na szczęście jego ugryzienie nie stanowi zagrożenia dla życia, ale wywołuje opuchliznę i spory ból. Objawy ugryzienia sieciarza jaskiniowego zbliżone są do użądlenia przez szerszenia. Pająk ten znajduje się na głównym zdjęciu w artykule.
Gatunek ten lubuje się w różnych ślimakach, wijach, stawonogach i owadach. Ciekawostką jest fakt, że znajdziemy go powszechnie na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego, ponieważ preferuje ciemne lokalizacje o stałej, średniej wilgotności i temperaturze powyżej 7 °C. Sieciarz jaskiniowy żyje w przyotworowych strefach jaskiń lub głęboko w jaskiniach, w studzienkach kanalizacyjnych, piwnicach, sztolniach i kopalniach. Znajdziemy go również w starych studniach, długich tunelach, szczelinach skalnych, na kamiennych murach i w wąwozach.
Groźne gatunki pająków w Polsce
Jakie inne pająki w naszym kraju są równie groźne? Oprócz wspomnianego sieciarza jaskiniowego, do najgroźniejszych gatunków pająków zamieszkujących obszar Polski zalicza się np. tygrzyk paskowany, kolczak zbrojny, krzyżak ogrodowy oraz sidlisz piwniczny. Ukąszenia tych pająków (pod warunkiem przebicia się przez skórę) wywołują dotkliwy ból, opuchliznę i zaczerwienie. Niekiedy objawy te potrafią utrzymywać się nawet przez kilka dni lub nawet tygodni (w przypadku ugryzienia przez kolczaka zbrojnego).
Dowiedz się także, ile kosztuje utrzymanie konia w Polsce.
Podsumowanie
Strach przed pająkami to jedna z najczęściej występujących fobii na całym świecie. Z jednej strony lęk ten wydaje się w pełni zrozumiały – szczególnie w krajach o wysokiej różnorodności gatunkowej wśród pająków, a z drugiej w wielu przypadkach jest całkowicie pozbawiony sensu i stanowi jedynie ogromne uciemiężenie. Osoby cierpiące na arachnofobię często nie wiedzą, że mogą w prosty sposób pozbyć się tej dolegliwości lub w znacznym stopniu ograniczyć jej wpływ na codzienne funkcjonowanie.