Osoba, która jest zatrudniona w oparciu o umowę o pracę, ma prawo do przerwy w trakcie wykonywania swoich obowiązków służbowych. Ile wynosi taka przerwa? Czy czas pracy ma jakieś znaczenie? Omówimy wszystkie te kwestie w dzisiejszym poradniku.
Aktualizacja: Wszystkie informacje są zgodne ze zmianami w Kodeksie pracy z kwietnia 2023 roku, wynikającymi z wymogów unijnych.
Przepisy ogólne
Na początek warto wiedzieć, że pracodawca ma obowiązek poinformowania swojego pracownika o przysługującym mu wymiarze czasu wolnego podczas pracy. Obowiązek ten musi spełnić w ciągu 7 dni od chwili zatrudnienia pracownika, w formie papierowej lub elektronicznej.
Komu przysługuje przerwa w czasie pracy?
Kodeks pracy zapewnia prawo do przerwy w trakcie pracy wyłącznie osobom, które:
- zatrudnione są na pełny etat;
- pracują w nieprzerywanym lub równoznacznym systemie czasu pracy;
- zatrudnione są na niepełny etat, ale wykonują pracę w wymiarze czasowym, który gwarantuje prawo do przerwy.
Przerwa na posiłek w pracy, przerwa śniadaniowa
Jeżeli wymiar czasu pracy wynosi minimum 6 godzin dziennie, to zatrudniony pracownik ma prawo do 15-minutowej przerwy (np. na posiłek).
Oczywiście nie jest powiedziane, że przerwa ta powinna być spożytkowana na posilenie się pracownika. Niemniej najczęściej pracownicy korzystają z przerwy własnie w celu zjedzenia śniadania lub obiadu (tzw. przerwa śniadaniowa/obiadowa).
Warto przy tym pamiętać, że pracodawca może wydłużyć czas przerwy śniadaniowej. Nie może jednak jej skrócić.
Praca powyżej 9 godzin/dobę
Według nowelizacji art. 134 Kodeksu pracy, długość przerw w trakcie pracy zależna jest od dobowego wymiaru czasu pracy.
Pracownicy wykonujący pracę przez min. 9 godzin na dobę, mają prawo do 2 przerw 15-minutowych. W przypadku pracy powyżej 16 godzin/dobę, Kodeks pracy pozwala skorzystać z aż 3 przerw po 15 minut każda.
Przerwa na lunch w czasie pracy
Niekiedy w zagranicznych produkcjach filmowych można zauważyć, że pracownicy robią przerwę na tzw. lunch. Idą lub wyjeżdżają do miasta i zamawiają jedzenie w restauracji. To z pewnością nie zajmuje tylko 15 minut. Pojawia się więc pytanie, czy przerwa na lunch jest wliczana w czas pracy? I jak to przekłada się na nasze polskie realia?
O dziwo nie odstajemy obyczajami od zachodnich standardów. Nie znaczy to jednak, że jest to na porządku dziennym w większości firm czy korporacji na polskim rynku.
Zgodnie z Kodeksem Pracy a konkretnie art. 141 §1, pracodawca ma prawo wprowadzić jedną, maksymalnie 60 minutową przerwę, niewliczaną do czasu pracy.
Naturalnie przerwa ta może być krótsza lub łączyć się z 15-minutową przerwą śniadaniową. W rzeczywistości niewiele firm decyduje się na takie rozwiązanie i to z wielu powodów.
Uwaga! Pracownikowi nie przysługuje prawo do rezygnacji z przerwy, np. w celu szybszego wyjścia z pracy.
Czy można opuścić miejsce pracy na czas przerwy?
Przepisy nie regulują dokładnie miejsca, w którym pracownicy mają spędzać czas wolny od pracy. Niemniej pracodawca ma prawo wyznaczyć takie miejsce lub zabronić opuszczania zakładu pracy wtedy, gdy jest to podyktowane bezpieczeństwem pracowników.
Przerwy w pracy przy komputerze
Pracownicy wykonujący swoje obowiązki przed komputerem, mają prawo do dodatkowych przerw, aczkolwiek wszystko zależy od przydzielonych im obowiązków. Wszystkie zasady określa Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe.
Zgodnie z powyższym rozporządzeniem, pracownik wykonujący pracę przy komputerze może liczyć na 5 minut przerwy po każdej godzinie pracy. Jest to przerwa wliczana do czasu pracy. Tu jednak należy zwrócić uwagę na dwie kwestie. Jeżeli obowiązki pracownika skupiają się wyłącznie na obsłudze komputera, to 5-minutowa przerwa może zostać dowolnie wykorzystana przez pracownika.
Jeżeli natomiast pracownik ma możliwość wykonywania pracy mieszanej tj. innej niż obsługa komputera, to pracodawca może zdecydować aby przez te 5 minut zajmował się innymi obowiązkami. Co ważne, przerwy te nie mogą się łączyć. Przykładowo jeżeli praca przed ekranem monitora trwa 8 godzin, to pracownik nie może zsumować wszystkich przerw i zrobić sobie 40-minutowego odpoczynku.
Dodatkowe rodzaje przerw w pracy
Osoby niepełnosprawne, młodocian oraz matki karmiące, mogą liczyć na dodatkowe przerwy w trakcie pracy.
Osoby młodociane
W przypadku gdy dobowy wymiar czasu przekracza 4,5 godziny, młodciany pracownik może skorzystać z dodatkowej 30-miutowej przerwy. Z kolei w przypadku prac w mikroklimacie gorącym do wartości 26°C do 3 godzin na dobę, osobom młodocianym przysługuje kolejne 10 minut przerwy na każde 50 minut pracy.
Osoby niepełnosprawne
Pracownicy z orzeczeniem o niepełnosprawności, mają zapewnioną dodatkową przerwę w pracy o długości 15 minut. Podstawa prawna: art. 17 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
Kobiety karmiące
Kobiety karmiące dziecko, mają prawo do dodatkowych przerw w trakcie pracy. Ich liczba uzależniona jest od dobowego czasu pracy i przedstawia się następująco:
- czas pracy krótszy niż 4 godziny – przerwa nie przysługuje;
- czas pracy w wymiarze 4–6 godzin – jedna przerwa 30-minutowa (lub 45-minutowa przy więcej niż jednym dziecku);
- czas pracy dłuższy niż 6 godzin – dwie przerwy 30-minutowe (lub 45-minutowe przy więcej niż jednym dziecku).
źródło zdjęcia: pl.freepik.com