Umowa zlecenia to popularna forma współpracy, która często budzi wiele pytań i wątpliwości. W tym artykule wyjaśnimy najważniejsze aspekty związane z umową zlecenia, abyś mógł świadomie korzystać z tej formy zatrudnienia. Niezależnie od tego, czy jesteś zleceniodawcą czy zleceniobiorcą, znajdziesz tu cenne informacje, które pomogą Ci zrozumieć swoje prawa i obowiązki.
Czym jest umowa zlecenia?
Umowa zlecenia to rodzaj umowy cywilnoprawnej, uregulowanej w Kodeksie cywilnym. Jej istotą jest zobowiązanie zleceniobiorcy do wykonania określonej czynności prawnej dla zleceniodawcy. W praktyce umowa ta jest często stosowana jako alternatywa dla umowy o pracę, choć należy pamiętać, że te dwie formy zatrudnienia różnią się pod wieloma względami.
Kluczową cechą umowy zlecenia jest to, że zleceniobiorca zobowiązuje się do starannego działania, a nie do osiągnięcia konkretnego rezultatu. Oznacza to, że zleceniobiorca powinien dołożyć wszelkich starań, aby wykonać zlecone mu zadanie, ale nie ponosi odpowiedzialności za brak oczekiwanego przez zleceniodawcę efektu. To odróżnia umowę zlecenia od umowy o dzieło, gdzie liczy się końcowy rezultat.
Zawarcie umowy zlecenia
Zawarcie umowy zlecenia jest stosunkowo proste i elastyczne. Strony mają dużą swobodę w kształtowaniu treści umowy, oczywiście z zachowaniem ogólnych zasad prawa cywilnego. Umowa zlecenia może być zawarta w dowolnej formie – ustnej, pisemnej, a nawet dorozumianej. Jednak ze względów dowodowych zdecydowanie zalecamy formę pisemną.
Przy zawieraniu umowy zlecenia warto precyzyjnie określić zakres czynności, które ma wykonać zleceniobiorca. Należy również ustalić wynagrodzenie oraz termin wykonania zlecenia. Pamiętajmy, że jeśli z umową zlecenia wiąże się udzielenie pełnomocnictwa, dla którego wymagana jest forma szczególna, umowa zlecenia również powinna być zawarta w tej formie.
Prawa i obowiązki zleceniobiorcy
Jako zleceniobiorca masz szereg praw i obowiązków. Twoim podstawowym obowiązkiem jest rzetelne i staranne wykonywanie zleconych czynności. Musisz działać zgodnie z wskazówkami zleceniodawcy, ale masz też pewną swobodę w sposobie realizacji zlecenia. Ważne jest, abyś na bieżąco informował zleceniodawcę o postępach w realizacji zlecenia.
Masz prawo do wynagrodzenia za wykonaną pracę, chyba że umówiliście się inaczej. Możesz też liczyć na zwrot uzasadnionych wydatków poniesionych w związku z wykonywaniem zlecenia. Pamiętaj, że zasadniczo powinieneś wykonywać zlecenie osobiście. Jeśli chcesz powierzyć wykonanie zlecenia osobie trzeciej, musisz mieć na to zgodę zleceniodawcy lub wynikać to musi z umowy czy zwyczaju.
Jako zleceniobiorca masz również obowiązek zachowania poufności informacji uzyskanych w związku z wykonywaniem zlecenia. Po zakończeniu zlecenia powinieneś złożyć sprawozdanie z jego wykonania i wydać zleceniodawcy wszystko, co przy wykonywaniu zlecenia dla niego uzyskałeś.
Prawa i obowiązki zleceniodawcy
Jako zleceniodawca masz określone prawa i obowiązki wynikające z umowy zlecenia. Twoim podstawowym obowiązkiem jest zapłata wynagrodzenia zleceniobiorcy, jeśli umowa jest odpłatna. Wysokość wynagrodzenia powinna być ustalona w umowie, a jeśli tego nie zrobiono, należy się wynagrodzenie odpowiadające wykonanej pracy.
Masz prawo do udzielania zleceniobiorcy wskazówek dotyczących sposobu wykonania zlecenia. Pamiętaj jednak, że nie możesz ingerować w sposób wykonania zlecenia tak dalece, jak w przypadku umowy o pracę. Twoim obowiązkiem jest również zwrot zleceniobiorcy wydatków, które poniósł w celu należytego wykonania zlecenia. Dotyczy to zarówno zwrotu poniesionych kosztów, jak i zwolnienia zleceniobiorcy z zaciągniętych w tym celu zobowiązań.
Masz prawo do bieżących informacji o przebiegu wykonywania zlecenia oraz do otrzymania sprawozdania po jego zakończeniu. Możesz także w każdym czasie wypowiedzieć umowę zlecenia, jednak w przypadku umowy odpłatnej, jeśli zrobisz to bez ważnego powodu, możesz być zobowiązany do naprawienia szkody, jaką poniósł zleceniobiorca.
Zobacz również: Wypadek przy pracy zleceniobiorcy – postępowanie
Wynagrodzenie w umowie zlecenia
Kwestia wynagrodzenia w umowie zlecenia jest elastyczna i zależy od ustaleń stron. Domyślnie umowa zlecenia jest odpłatna, chyba że strony wyraźnie postanowią inaczej lub z okoliczności wynika, że zleceniobiorca zobowiązał się wykonać zlecenie bez wynagrodzenia.
Jeśli w umowie nie określono wysokości wynagrodzenia, a nie ma obowiązującej taryfy, zleceniobiorcy należy się wynagrodzenie odpowiadające wykonanej pracy. Przy ustalaniu jego wysokości bierze się pod uwagę nakład pracy, kwalifikacje wymagane do wykonania zlecenia oraz czas poświęcony na jego realizację.
Wynagrodzenie zazwyczaj płatne jest po wykonaniu zlecenia, ale strony mogą ustalić inne zasady, np. płatność w ratach lub w określonych odstępach czasu. Warto pamiętać, że zleceniobiorca ma prawo do wynagrodzenia nawet wtedy, gdy zlecenie nie zostało wykonane, jeśli było to spowodowane okolicznościami, za które nie ponosi on odpowiedzialności.
Wypowiedzenie umowy zlecenia
Umowa zlecenia charakteryzuje się dużą elastycznością, także w kwestii jej zakończenia. Zarówno zleceniodawca, jak i zleceniobiorca mają prawo wypowiedzieć umowę w każdym czasie, niezależnie od okresu, na jaki została zawarta. Jest to istotna różnica w porównaniu z umową o pracę, gdzie obowiązują ściśle określone okresy i warunki wypowiedzenia.
Wypowiedzenie umowy zlecenia może nastąpić w dowolnej formie, chyba że sama umowa została zawarta w formie szczególnej – wtedy wypowiedzenie powinno być stwierdzone pismem. Co ważne, strony nie mogą zrzec się z góry prawa do wypowiedzenia umowy zlecenia z ważnych powodów.
Należy jednak pamiętać, że wypowiedzenie umowy zlecenia może wiązać się z pewnymi konsekwencjami. W przypadku odpłatnego zlecenia, jeśli wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, strona wypowiadająca może być zobowiązana do naprawienia szkody poniesionej przez drugą stronę.
Zleceniodawca wypowiadający umowę musi zwrócić zleceniobiorcy poniesione wydatki, a w przypadku odpłatnego zlecenia – zapłacić część wynagrodzenia odpowiadającą dotychczas wykonanym czynnościom.
Zobacz również: Zasiłek macierzyński dla zleceniobiorcy – zasady przyznawania i rozliczania
Wygaśnięcie umowy zlecenia
Umowa zlecenia może wygasnąć z kilku powodów, nie tylko w wyniku wypowiedzenia. Naturalnym zakończeniem umowy jest jej wykonanie – gdy zleceniobiorca zrealizuje wszystkie uzgodnione czynności. Warto jednak zwrócić uwagę na inne okoliczności, które mogą prowadzić do wygaśnięcia umowy.
Śmierć zleceniobiorcy lub utrata przez niego pełnej zdolności do czynności prawnych skutkuje wygaśnięciem umowy zlecenia, chyba że strony postanowiły inaczej w umowie. Natomiast śmierć zleceniodawcy co do zasady nie powoduje automatycznego wygaśnięcia umowy – w jego prawa i obowiązki wstępują spadkobiercy. Możemy jednak w umowie zastrzec, że umowa wygasa również w przypadku śmierci zleceniodawcy.
W sytuacji, gdy umowa wygasa, a przerwanie czynności mogłoby spowodować szkodę, zleceniobiorca powinien kontynuować niezbędne działania do momentu, gdy spadkobiercy lub przedstawiciel ustawowy zleceniodawcy będą mogli podjąć odpowiednie decyzje.
Przedawnienie roszczeń z umowy zlecenia
Kwestia przedawnienia roszczeń wynikających z umowy zlecenia jest istotna zarówno dla zleceniodawców, jak i zleceniobiorców. Kodeks cywilny wprowadza szczególne regulacje w tym zakresie, które warto znać.
Dla osób, które zawodowo zajmują się wykonywaniem czynności określonego rodzaju lub prowadzą w tym zakresie działalność gospodarczą, ustawodawca przewidział dwuletni termin przedawnienia. Dotyczy to roszczeń o wynagrodzenie za wykonane czynności, zwrot poniesionych wydatków oraz roszczeń z tytułu udzielonych zaliczek.
Ten sam termin obowiązuje dla roszczeń z tytułu utrzymania, pielęgnowania, wychowania lub nauki, jeśli przysługują osobom zawodowo trudniącym się takimi czynnościami lub prowadzącym odpowiednie zakłady.
W przypadku innych roszczeń wynikających z umowy zlecenia stosuje się ogólne zasady przedawnienia. Oznacza to, że roszczenia te przedawniają się z upływem trzech lat, a jeśli wynikają z prowadzenia działalności gospodarczej – z upływem trzech lat. Pamiętajmy, że bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne.
Umowa zlecenia a praca w niedziele i święta
Kwestia wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia w niedziele i święta wymaga szczególnej uwagi, zwłaszcza w kontekście ograniczeń wprowadzonych przez ustawę o ograniczeniu handlu w niedziele i święta.
Przepisy te mają istotny wpływ na możliwość realizacji zleceń w placówkach handlowych w określone dni.
Zgodnie z ustawą, w niedziele, święta oraz w niektóre inne dni (np. 24 grudnia) obowiązuje generalny zakaz handlu oraz wykonywania czynności związanych z handlem w placówkach handlowych. Zakaz ten dotyczy nie tylko pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, ale również osób wykonujących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych, w tym umowy zlecenia.
Oznacza to, że zleceniobiorca zatrudniony w placówce handlowej nie może świadczyć pracy (realizować zlecenia) w dni objęte zakazem. Wyjątki od tej zasady są ściśle określone w ustawie i dotyczą m.in. niektórych rodzajów sklepów czy stacji paliw. Pamiętajmy, że naruszenie tego zakazu może skutkować poważnymi konsekwencjami prawnymi dla zleceniodawcy.
Zobacz również: Zgłoszenie umowy o dzieło do ZUS – kto musi złożyć ZUS RUD?
Umowa zlecenia a umowa o pracę
Choć umowa zlecenia jest często wykorzystywana jako alternatywa dla umowy o pracę, istnieją między nimi fundamentalne różnice, które należy rozumieć. Umowa zlecenia jest umową cywilnoprawną, podczas gdy umowa o pracę jest regulowana przez prawo pracy.
Kluczową różnicą jest sposób wykonywania pracy. W przypadku umowy o pracę pracownik podlega kierownictwu pracodawcy, wykonuje pracę w określonym miejscu i czasie. Natomiast zleceniobiorca ma większą swobodę w organizacji swojej pracy, choć musi stosować się do ogólnych wytycznych zleceniodawcy.
Warto pamiętać, że sama nazwa umowy nie przesądza o jej charakterze. Jeśli umowa zlecenia spełnia cechy charakterystyczne dla stosunku pracy (podporządkowanie pracownicze, określone miejsce i czas pracy, stałe wynagrodzenie), może zostać uznana przez sąd za umowę o pracę. Takie przekwalifikowanie umowy może mieć istotne konsekwencje zarówno dla zleceniodawcy, jak i zleceniobiorcy, szczególnie w zakresie obowiązków podatkowych i ubezpieczeniowych.