Zmiana biegów w samochodzie wydaje się dla wielu kierowców rzeczą względnie prostą. Wystarczy wcisnąć sprzęgło, wbić odpowiedni bieg i puścić pedał sprzęgła. Niestety ta z pozoru prosta wiedza nie leży wszystkim początkującym kierowcom, którzy dopiero rozpoczynają lub od niedawna rozpoczęli przygodę z prowadzeniem samochodu. Jak zatem zmieniać biegi w samochodzie, tak aby uniknąć nieprzyjemnego szarpania podczas ruszania i przyspieszania?
Rola sprzęgła w samochodzie
Zanim przejdziemy do omówienia konkretnej techniki ruszania samochodem, wytłumaczymy od strony praktycznej czym w zasadzie jest sprzęgło i dlaczego jest ono niezbędne w każdym samochodzie (również wyposażonym w automatyczną skrzynię biegów).
Najpierw wyobraźmy sobie sytuację, w której mamy dwa koła. Jedno obraca się z dużą prędkością, a drugie koło stoi w miejscu. Jak sprawić, aby moment obrotowy, czyli pęd obrotu płynnie przełożyć z jednego koła na drugie? Zwyczajnie przystawiając je do siebie ryzykujemy, że albo koło napędowe w ciągu sekundy wytraci całą swoją energię i się zatrzyma, albo zniszczymy powierzchnię obu kół na skutek silnego tarcia. To spory problem, ponieważ bez jakiegokolwiek łącznika i płynnego przekazania prędkości obrotowej, nie jesteśmy w stanie zarządzać tym systemem.
To samo dzieje się w samochodzie. Silnik obraca się (nie dosłownie!), a w zasadzie to obraca się wał korbowy. W przypadku biegu jałowego jest to ok. 700 obrotów na minutę. Z drugiej strony znajdują się koła, które połączone są z wałem napędowym i skrzynią biegów. Jak więc w uproszczeniu przekazać płynnie pęd wału korbowego na koła? Jeżeli spróbujemy wbić pierwszy bieg bez użycia sprzęgła, usłyszymy nieprzyjemny zgrzyt dochodzący z wnętrza skrzyni biegów.
To właśnie w tym miejscu przychodzi wspomniane sprzęgło, które jak sama nazwa wskazuje, sprzęga a więc łączy obie sekcje. Wciskając pedał sprzęgła sprawiamy, że moment obrotowy z silnika nie jest przekazywany na skrzynię biegów, a dalej na koła. Puszczając powodujemy szybkie zgrzanie elementów ciernych sprzęgła, przez co silnik staje się pośrednio połączony z kołami samochodu. Sprzęgło mówiąc w uproszczeniu składa się z dwóch tarcz ciernych, które działają w oparciu o siły tarcia. Za wytworzenie tej siły odpowiada docisk sprzęgła, które z ogromną siłą przyciska do siebie obie tarcze cierne.
W przypadku pojazdów z automatyczną skrzynią biegów, występuje sprzęgło hydrokinetyczne. Tam energia przekazywana jest nie za pomocą siły tarcia, lecz przy pomocy cieczy.
Jak ruszyć samochodem bez szarpania?
W Internecie można natknąć się na setki poradników dotyczących płynnego ruszania samochodem z manualną skrzynią biegów. W gruncie rzeczy jest to rzecz łatwa do wykonania lecz nieco toporna w wytłumaczeniu. Przede wszystkim trzeba mieć na uwadze, aby moment przekazania energii z silnika (zgrzewania się okładzin sprzęgła) rozłożyć w odpowiednim czasie. Jeżeli zrobimy to zbyt szybko, wtedy silnik zwyczajnie nam zgaśnie, jeżeli zbyt wolno to zupełnie niepotrzebnie nadpalimy sprzęgło i ruszymy iście żółwim tempem.
Najtrudniejsze jest tzw. wyczucie sprzęgła. Element ten nie działa liniowo, tzn. w pewnym momencie jego popuszczania następuje proces intensywnego zgrzewania tarczy ściernej – wtedy nie należy dalej puszczać pedału sprzęgła, lecz przytrzymać na 1-2 sekundy i dopiero powoli odpuścić już do końca. Łopatologicznie mówiąc, po wrzuceniu pierwszego biegu (oczywiście należy wcisnąć wtedy pedał sprzęgła) odpuszczamy powoli sprzęgło, jeżeli czujemy że obroty silnika odczuwalnie zmalały – przytrzymujemy pedał sprzęgła i po 1-2 sekundach powoli, lecz zdecydowanie odpuszczamy go całkowicie.
Warto poćwiczyć ruszanie samochodem bez dodawania gazu, czyli na tzw. samym sprzęgle i biegu jałowym. Pamiętajmy jednak, że w zależności od mocy silnika i masy samochodu, pojazd może mniej lub bardziej chętnie tolerować szybsze puszczanie sprzęgła. Dla przykładu samochodem z silnikiem diesla bez problemu ruszymy bez dodawania gazu nawet pod niewielkie wzniesienie. W przypadku silników benzynowych, praktycznie nie obejdzie się bez dodania gazu i zwiększenia obrotów silnika.
W trosce o zdrowie sprzęgła należy pamiętać, aby ruszać z miejsca z możliwie jak najniższej prędkości obrotowej. Sprzęgło nie lubi mocnych dysproporcji pomiędzy prędkościami obrotowymi skrzyni biegów i wału korbowego silnika. Pozbawione sensu będzie tzw: „gazowanie” silnikiem tylko po to, żeby podjechać samochodem o kilka metrów do przodu stojąc w korku.
Zmiana biegów bez szarpania
Kolejna sprawa to zmiany biegów już w momencie, gdy pojazd się toczy. Pierwszy i drugi bieg wyróżnia się dosyć „ostrym” przełożeniem, a więc w trakcie ruszania i zmiany na drugi bieg należy dosyć precyzyjnie i płynnie posługiwać się pedałem sprzęgła. W przypadku dalszych zmian na trzeci, czwarty czy piąty bieg, praktycznie sprzęgło możemy puścić od razu (jednak z zachowaniem pewnego umiaru). Co ważne, podczas zmiany biegu na wyższy, nie dodajemy gazu! Nic wielkiego się nie stanie, aczkolwiek niepotrzebnie zużywamy wtedy paliwo i narażamy na niepotrzebne zużycie elementy cierne sprzęgła.
Przy okazji dowiedz się, ile waży akumulator, czym jest immobilizer oraz jakie zastosowanie ma mazut.